Dünyanın acil servise başvurma, antibiyotik kullanma, çay içme, Instagram’da vakit geçirme şampiyonuyuz. %10’u istemediği kişiyle evlendirilen, bir yandan yalnız yaşayanı hızla artan, gözü yurtdışında bir ülkeyiz. İşte ‘memleketimden insan manzaraları’.
ASLI DELİKARA
Meksikalı politikacı Josefina Eugenia Vázquez Mota istatistiklerle ilgili şunu söyler: “Yalan söylemenin iki yolu vardır: Birincisi gerçeği söylememek, ikincisi ise istatistik uydurmak…” Araştırmaların gerçekleri gizlemekte paravan olarak kullanıldığı, sonuçların manipüle edildiği, yöntemlerin güvenilmez olduğu sıkça dile getirilir. Yine de bir alana kuşbakışı bakmak için nicel araştırmalara ve onlardan üretilmiş istatistiklere ihtiyaç vardır, bize merak ettiğimiz evrenin kaba taslak da olsa bir tablosunu verirler. Biz sosyologlar için anketler vazgeçilmez kaynaklardır. Bu yazı seçilmiş kimi araştırma sonuçlarıyla Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları’na bir saygı duruşu ve o zamandan bu zamana değişen ve değişmeyenlere dair küçük bir hatırlatma.
EVLENME YAŞIMIZ YÜKSELİYOR
2018’de erkekler ortalama 27,8 kadınlar 24,8 yaşında evlenirken 2024’te bu rakam erkeklerde 28,3’e, kadınlarda ise 25,8’e yükselmiş Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK 2022). Bunu hayra alamet gören de var görmeyen de. Çünkü evlilik yaşı ilerledikçe doğurganlık da düşmekte.
EŞİNİ KENDİ SEÇENLERİN ORANI % 34,9! KALANLARA BİR ŞEKİLDE AİLE MÜDAHİL OLUYOR
Büyük çoğunluk hâlen ailesinin seçtiği ama kendi rızasının da olduğu kişi ile evleniyor (erkeklerde %45.9, kadınlarda %46.3). Eşini kendi seçenlerin oranı 34.9 (erkeklerde %37,5, kadınlarda %32,7). Kendi seçmediği kişi ile aile kararı ile evlenenler ise maalesef oldukça yüksek; toplamda %10.7 (erkeklerde %8,6, kadınlarda %12.5). Yani her on kadından en az biri istemediği bir kişi ile evlendiriliyor, acı ama gerçek (TÜİK 2022).
İŞTE EN POPÜLER İSİMLER
Kızlarda Asel, Zeynep, Defne, Zümra ve Asya, erkeklerde Alparslan, Göktuğ, Yusuf, Metehan, Ömer Asaf. 2024’te bebeklere en çok konan isim oldu (TÜİK 2024). Bir ara Ecrin (Allah’ın hediyesi demekmiş) modası vardı Zümra’yı ilk defa duydum o da saf, temiz, parlak demekmiş. İkisi de Arapça kökenli.
YALNIZLIK PAYLAŞILMAZ!
En dramatik verilerden biri yalnız yaşam oranlarına ait. Kabaca her 10 kişiden ikisi yalnız yaşıyor. 2014’te nüfusun %13.9’u yalnız yaşarken bu rakam 2023’te %19.7’ye yükselmiş. Bunda yaşam süresinin artmasının payı olsa da %77 gibi bir artış, oldukça yüksek (TÜİK 2022).
BÜYÜKŞEHİRLER GÖÇ DEVAM…
En çok göç alan ilk beş şehir İstanbul, Ankara, İzmir, Gaziantep, Urfa. Göç veren şehirler ise:
Tunceli, Ardahan, Bayburt, Gümüşhane, Kilis olmuş (TÜİK 2022). Depremin yarattığı göç bu araştırmaya yansımamış galiba.
GENÇLER TEMELLİ GİTMEK İSTİYOR
15-25 yaş arası gençlerle 12 şehirde yapılan bir araştırmaya göre, gençlerin %62,5’i eğer imkanları olsa bir yabancı ülkede yaşamak istiyor. Sosyal Demokrasi Vakfı (SODEV 2020). 2025’de yapılsa oran tahminimce çok daha yüksek çıkardı. Bu sonuç pek iç açıcı değil.
TELEVİZYONLA AVUNUYORUZ
Kadınlar günde ortalama 4.05, erkekler 3.22 saat TV izlediğini belirtmiş. İlk 5 sıralama sonuçları biraz şüpheli geldi sabah programları ve magazin gerilerde çünkü. Biz araştırma sonucunu paylaşalım; kadınlarda ilk beş sırasıyla yerli dizi, sağlık programları, haberler, dini programlar, belgeseller erkeklerde ise sıralama haber programı, spor programı, belgesel, açık oturumlar, yerli dizi şeklinde (TÜİK 2022).
KİTAP OKUMUYORUZ
Kitap okumayanların oranı: %73 (15 yaş ve üzeri nüfus için). Bilgiler TÜİK, Yayıncılar Birliği, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO) 2023 yılında yaptığı araştırma dünyada en çok kitap okuyan ülkeleri belirlemiş; ilk beşte sırasıyla Hindistan, Tayland, Çin, Filipinler ve Mısır var. Bu araştırmada Türkiye en çok kitap okunan 18. ülke görünüyor, bana nedense pek inandırıcı gelmedi bizim sıramız.
EN MUTLU VE MUTSUZ ŞEHİRLER
TÜİK 2024 Yaşam Memnuniyeti Araştırmasına göre en mutsuz il Diyarbakır. En mutlu il ise Sinop. Onu Antalya, Trabzon, İzmir, Ankara izliyor. En mutsuz diğer iller: Bayburt, Afyonkarahisar, Kırıkkale ve Kütahya.
KARADENİZLİ UZUN YAŞIYOR
Erkeklerde ortalama yaş 73,7 iken kadınlarda 79,4. En uzun ömürlü insanlar sırasıyla Tunceli, Muğla, Mardin, Giresun, Gümüşhane, Trabzon, Ordu, Rize, Adıyaman, Ankara’da yaşıyor (TÜİK 2023) Tabii ki Ankaralı olarak övüneceğim, canım Ankara’m. Hem mutlu ediyor hem yaşatıyor.
KEDİCİYİZ, KESİN BİLGİ
Türkiye’de evlerin %5’inde en az bir köpek, %14’ünde ise en az bir kedi var. Tabii bu sayı sadece evlerin içinde bakılan hayvanları gösteriyor. Sokakta bakılan kedi ve köpek sayısı tam olarak bilinmiyor, ancak tahmini sayı 10 milyon civarında. FEDIAF, yani Avrupa Birliği Evcil Hayvanlar Gıda Federasyonu’nun 2021 yılı verilerine göre ise Avrupa Birliği’nin hane halkının neredeyse yarısı yani %46’sının evinde en az bir evcil hayvan mevcut.
TARAFTAR CİMBOM DİYOR
Spor kulüpleriyle taraftarlar arasında etkileşimi artırmak amacıyla geliştirilmiş Socios.com’un 2023’te yaptığı araştırmaya göre 81 ilden 60’ında Galatasaray en çok taraftarı olan takım çıkmış. 17 ilde ise Fenerbahçe tarafları daha fazla. Beşiktaş ise araştırmaya göre sadece Iğdır’da en çok taraftara sahipmiş.
Bir şehirde rekor taraftarlık ise tahmin edebileceğiniz gibi Trabzon’da. ‘‘Trabzonspor taraftarıyım’’ diyenler taraftarların %87,7’sini oluşturuyor. Türk takımları dışında sempati duyulan takım ise %17.9 ile Real Madrid.
DÜNYADA INSTAGRAM’DA EN ÇOK ZAMAN GEÇİREN ÜLKEYİZ
İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından 2024’te yapılan araştırmaya göre Türk insanı internette günde 7 saat, sosyal medyada ise 2 saat 44 dakika vakit harcıyormuş. Aynı araştırmada, internet hızında dünyada sondan beşinci olduğumuz bulgusu da var. Bu kadar talepte arzın da daha mükemmel olması gerekmez miydi? Kapitalizm insan olsa bu işe o da şaşardı. En çok Instagram hesabı olan ülkeler arasında da ise 5. ülkeyiz. İlk beşte sırasıyla Hindistan, ABD, Brezilya, Endonezya ve Türkiye var. (Kaynak: Almanya merkezli bir istatistik ve pazar araştırma platformu Statista, 2024.)
EMEKLİNİN VAH HALİNE
DİSK-AR’ın (Devrimci işçi Sendikaları Konfederasyonu) yayımladığı Avrupa ve Türkiye’de Emeklilerin Durumu Araştırması (2024)’na göre ortalama emekli aylığı İspanya’da 1.417, Fransa’da 1.485, Almanya’da 1.552, İtalya’da 1.582, Belçika’da 1.717, Hollanda’da 2.003 avro iken Türkiye’de 237 avro! Avro cinsinden emekli aylığı Türkiye’de 2012 ve 2021 arasında yüzde 33,6 azalmış. 2025 iyice düşük çıkacak sanırım.
HAREKETSİZLİK HASTA ETMİŞ
Her iki cinste de en sık görülen rahatsızlıkların (bel bölgesi problemleri, boyun bölgesi problemleri, hipertansiyon, alerji ve osteoartrit yani eklem rahatsızlıkları) 3’ü hareketsiz yaşamla ilgili (TÜİK 2022).
MAMOGRAFİ ÇEKTİRME ORANI ÇOK DÜŞÜK!
2022 yılında kadınların %36’sı düzenli mamografi yaptırırken, 2024 yılında bu oran %23’e düşmüş. Ayrıca 30 yaş üzeri kadınların %77’si hiç mamografi çektirmediğini belirtmiş çektirmeyenlerin %74’ü gerekçesini “ihtiyaç duymadım” şeklinde açıklamış. (Kaynak: Siemens Healthineers Türkiye, Sağlık Okuryazarlığı Araştırma Raporu, 2024.)
ESTETİK CERRAHİDE DÜNYADA İLK 10’DAYIZ
Hem de uzun süredir. Uluslararası Estetik Plastik Cerrahi Derneği nin (ISAPS) Global Survey 2020 raporuna göre Türkiye en çok estetik işlem yapılan beş ülkeden biri idi. Aynı kurumun 2023 raporunda ise altı ülkeden biriyiz. Hatta burun estetiğinde en çok operasyon yapılan 2. ülkeyiz. Bunu tecrübeli, iyi eğitim almış hekimlerimize ve uluslararası standartlara sahip hastanelerimize, geleneksel misafirperverliğin doktor-hasta iletişiminde de insani, sıcak bir süreç yaratmasına ve İstanbul’un güzelliğine borçluyuz.
EN BÜYÜK DERDİMİZ ŞİŞMANLIK
TPRECD’in (Türk Plastik, Rekonstrüktif, Estetik Cerrahi Derneği) 2016 yılında yaptığı Türkiye Güzellik Algısı konulu araştırma sonuçlarına göre dış görünüşümüzde en beğenmediğimiz şey fazla kilolarımız ve bundan kaynaklı kalın belimiz, göbeğimiz. İkinci sırada burnunu beğenmeyenler var onları da boyunu kısa bulanlar izliyor.
OBEZİTE DALGALANIYOR AMA DURULMUYOR
2008’de kadınlarda 18,5 erkeklerde ise 12,3 olan obezite oranı 2022 verilerine göre kadınlarda 23,6 erkeklerde ise 16,8’e yükselmiş (TÜİK 2022).
BARİ DİŞİMİZİ FIRÇALASAYDIK
Türk Diş Hekimleri Birliği’nin 2021’de yaptığı araştırmaya göre diş macunu kullanım oranı yüzde 50, Türkiye’de 3 kişiden 1’i ise günde bir kez bile dişlerini fırçalamıyor.
ACİL SERVİS MÜPTELASIYIZ
Özellikle Anadolu’da doktora gitmek bir sosyalleşme aracı olabildiği gibi, acil bir hastalığı olmadan her rahatsızlığında servislere başvuranların sayısı oldukça yüksek. Bu durum gerçek hastaların hizmet almasına da engel. İşte rakamlar: dünyada acil servise başvurma oranı toplam başvurular içinde %5-8 oranındayken bizde %28-30 Kaynak: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Raporu, 2023. Hatta aynı rapora göre 2023’te dünyada nüfusuna oranla en çok acil servis başvurusu yapan ülke olmuşuz.
ANTİBİYOTİK KULLANIMINDA DÜNYA ŞAMPİYONUYUZ
OECD’nin 2013’te yayımladığı raporda dünyada en çok antibiyotik kullanan ülke Türkiye idi. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 2022’te açıkladığı sonuçlarda maalesef ülkemiz yine ilk sırada. Bu kadar yaygın kullanım antibiyotik direncine yol açarak önlenebilir hastalıkların tedavi edilememesi riskini büyütüyor.
ESTETİK İŞLEMLERE SICAK BAKIYORUZ
TPRECD’in Türkiye Güzellik Algısı araştırmasının bir başka sonucu da yaşlanma izlerini geciktirmek için estetik işlemlere sıcak bakışımız oldu. Anketi yanıtlayanların %72.5’i ‘‘Yaşlanmayı geciktirmek için herhangi bir estetik uygulama yaptırabilirim’’ diyor (buna ameliyatlı ameliyatsız tüm estetik işlemler dahil).
EN SEVDİĞİMİZ YEMEK: SARMA
Konda Araştırma şirketi ve Metro market zincirinin ortak araştırması (2021) en sevilen yemeklerin Türk mutfağına ait olduğunu gösteriyor. İlk sırada dolma/sarma var. Onu döner, lahmacun, pide, çiğ köfte takip ediyor.
ÇAY GERÇEKTEN DE MİLLİ İÇECEĞİMİZ OLMUŞ
Türkiye, dünyanın en çok kişi başı çay tüketen ülkesi. Hem TÜİK hem Çaykur araştırması aynı şeyi söylüyor (2023).
EN ÇOK BİRA İÇİYORUZ, VİSKİ YÜKSELİŞTE
Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı’nın verilerine göre en çok tüketilen içki %60’la bira, bunu %35 ile ispirtolu içecekler ve %5 ile şarap takip ediyor (2021). 2020’ye göre tüketimi en çok artan içki ise viski olmuş, 2020’den 2021’e tüketim % 46 artmış.
MENEMEN SAVAŞINI YİNE SOĞAN KAZANDI
Konda & Metro anketinde de yine soğan kazandı. Vedat Milor’un 2018 yılında Twitter’da başlattığı “Menemen soğanlı mı olur, soğansız mı?” anketi büyük ilgi görmüş, 437.657 kişinin katıldığı anketi %50,6 ile soğanlı menemen kazanmıştı. Menemeni soğanlı yiyenlerin sayısı %65. Pizza mı pide mi sorusuna ise %76 pide demiş, şaşırmadık.
